Micaela Casalboni

---

---

(For Greek, scroll down)

Dear Diaries,

these are unexpected days, days that I had never thought to see, days that I don’t know how (or am afraid) to process, days that I cannot describe.

One of our friends and partners in Bologna, Lella Di Marco from the NGO Annassim (an association of women from both sides of the Mediterranean), asked me to tell what’s happening to me and around me in these days for a magazine on anthropology. My first reaction to the question was denial: we have already too much “telling” all around now in Italy: on TV, the internet, among the people. Everybody talks, reports, makes hypotheses, complains, criticizes, or creates, smiles, gives advices, is optimistic, is pessimistic.

While, in the streets, the reigns of silence prevail. More silence than usual at least.

Dear Diaries, I belong to those – those “happy few”, to misquote Elsa Morante – who deeply love the work they do. The consequence is that a lot of involvement, effort, passion, satisfaction, self-denial come along with our work, even if it is complex, fragile, and not enough socially recognized, at least in my homeland.

I belong to those for whom work stopped on February 23^rd 2020. And our work being a huge part of our lives, a huge part of our lives has stopped since more than a month now.

I can’t tell exactly, not yet, what this means, or how I feel. At the moment, I can only describe what’s happening. And this description – I realize this now – is also a love letter to many people involved, including you, dear readers from all over the world.

I make theatre along with more than 30 professionals in our group (actors, directors, playwrights, teachers, but also technicians, organizers, administrators). We make theatre not only on stage, but also in the city; not only with other artists, but also with the community; not only having art as the goal, but also embracing art as an extraordinary tool for dialogue, participation and active citizenship.

We have thousands of people of any age, origin, or background, who make theatre this way with us every year, in our local area, but also around Italy and abroad.

All the keywords of such a way of meaning and practicing art are now clearly at risk because of the measures preventing the diffusion of CoViD-19: presence, body, action, commonality, contact, breath, exchange, creation, collective, mixing (people, ages, cultures, experiences, status).

Only one word isn’t at risk, even if it is for sure strongly challenged: listening.

On the first Saturday of forced closure of the venue we run, ITC Municipal Theatre of San Lazzaro di Savena (a small city near Bologna), we felt compelled to fill the void left by the cancelled event, so we decided to share one of our older shows. We launched a Facebook poll asking our audience to choose one, then made it available online.

Later we tried to activate other ways to keep in touch and feed the relationship with the people of our community, who are not mere “spectators”, because their “being there” has always been active, even on a normal Saturday night of a normal theatre season.

It’s a matter of proximity, a matter of listening (here comes the magic word again!), a matter of cultivating more than of making culture, in the sense that we reciprocally cultivate each other, ourselves and our community members, in a deep and trustful relationship: there are theatre (or circus, or dance, or magic) students that have been with us once a week since a few months, or since 20 years; there are parents and teachers of any educational level who follow their kids and teens along the path of growing through the arts; there are the organizations we collaborate with; there are the small and the huge projects of participatory arts, like The Words and the City, Future Masters or Politico Poetico, which was interrupted on February 23 as well.

After the initial shock and the effort to re-programme, recover, try to predict (an effort that made us work even more than usual, although behind closed doors), now it’s clear that all of this won’t finish anytime soon, that it will spread globally, that it is and will be an epoch-making event.

So, we initiated an online community: more than proposing “municipal-theatre-like” contents, the community is offering everyone a space for participation, listening and getting in touch in the distance. Daily, we all post short readings, kitchen recipes, articles, documentaries, theatre pieces and all sorts of bibliographic, video and audio resources we think might be of interest. But we also visit the group to say hello, to share pictures of theatre lessons or shows made together, to make comments, laugh, open up, be afraid, be together.

What will “the day after” look like?

Of course, none of us can tell. But, of course, as weeks go by, it becomes certain that everything will be different. Our cities, our ways of being together will be different. Surely for a long time, maybe forever. Our work will be different, it will be at risk, sometimes even at risk of extinction, because the sector was already fragile before the virus.

Priorities will be different; they are already changing.

On the one hand, maybe, empathy and the capacity of understanding the other’s suffering will rise; on the other hand, maybe, the already dominant selfishness of individuals and States will rise as well (“Now we have the virus to fight against, we cannot deal with what happens at the Greek borders or in Syria”).

What will “the day after” look like?

Personally, I can’t afford to ask myself this question. I really can’t. If I went deep into this abyss, I know I would lose myself. So, I try to be in the present, I read, move (at home), exercise, give my small contribution in cultivating our community, run a regular life ( “at last!”, someone would say, given that our life is usually everything but regular).

Last week, one friend of our theatre lost a dear one because of the virus. He wasn’t able to say goodbye, dress her up, bring a picture of her for the tombstone. All he could was share his sorrow and rage in the theatre group chat. A huge stone fell in the quiet lake of that sunny, nice group of people. But, immediately after that, the group tightened around him in the most moving, discreet, open, available, empathetic way.

Now the dead are near us. Now they are no longer “in the news”, images of poor shipwrecked people travelling on unsafe and unjust boats or poor patients in the intensive care.

Now the dead are coming near us, they are concerning us greatly, they are mirroring us.

What kind of humanity will come out of this, we’ll find out day by day. I want to think it will be a more just one, more caring for the others; maybe more traumatized and aching, but more sympathetic.

And I think that we, the people coming from this fragile sector, can all do a lot about this, to rebuild mutual trust, relationship, commonality, listening.

Love,

Micaela

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ένα γράμμα, από την Ιταλία με αγάπη

Αγαπητά ημερολόγια,

Αυτές τις μέρες δεν τις περίμενα ποτέ, είναι μέρες που δεν ξέρω πώς (ή φοβάμαι) να επεξεργαστώ, μέρες που δεν μπορώ να περιγράψω.

Μια φίλη και συνεργάτης από τη Μπολόνια, η Lella Di Marco από τη ΜΚΟ Annassim (οργανισμός που δουλεύει με γυναίκες που ζουν στις δύο μεριές της Μεσογείου) μου ζήτησε να γράψω για ένα περιοδικό ανθρωπολογίας και να μοιραστώ τι συμβαίνει μέσα και γύρω μου αυτές τις μέρες. Η πρώτη μου αντίδραση ήταν άρνηση: μιλάμε ήδη πάρα πολύ γι’ αυτό που μας συμβαίνει εδώ στην Ιταλία. Παντού, στην τηλεόραση, διαδικτυακά, μεταξύ μας. Όλοι μιλάνε, αναμεταδίδουν, κάνουν εικασίες, παραπονιούνται, κριτικάρουν, ή δημιουργούν, χαμογελούν, δίνουν συμβουλές, είναι αισιόδοξοι, είναι απαισιόδοξοι.

Την ίδια στιγμή, στους δρόμους, κυβερνά το βασίλειο της σιωπής. Περισσότερη σιωπή απ’ όση έχουμε συνηθίσει τουλάχιστον.

Αγαπητά ημερολόγια,

Ανήκω σε αυτούς – αυτούς τους λίγους «τυχερούς» για να παραφράσω την Elsa Morante – που αγαπούν βαθιά τη δουλειά που κάνουν. Όλη αυτή η εμπλοκή, η προσπάθεια, ο ενθουσιασμός, η ικανοποίηση, η αυταπάρνηση είναι βασικά συστατικά μιας δουλειάς σύνθετης, εύθραυστης και όχι όσο της πρέπει κοινωνικά αναγνωρισμένης, τουλάχιστον εδώ στην πατρίδα μου.

Ανήκω σε αυτούς που η δουλειά τους σταμάτησε στις 23 Φεβρουαρίου 2020. Κι επειδή η δουλειά μας ήταν πάντα ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας, ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας έχει σταματήσει εδώ και πάνω από ένα μήνα τώρα.

Δεν μπορώ να πω ακριβώς, όχι ακόμα τουλάχιστον, τι σημαίνει όλο αυτό ή πώς αισθάνομαι. Προς το παρόν, μπορώ μόνο να περιγράψω αυτό που συμβαίνει. Κι αυτή η περιγραφή – τώρα το καταλαβαίνω – είναι ταυτόχρονα ένα γράμμα αγάπης προς πολλούς ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων και υμών, αγαπητοί αναγνώστες απ’ όλο τον κόσμο.

Κάνω θέατρο μαζί με 30 ακόμα επαγγελματίες  (στην ομάδα μας έχουμε ηθοποιούς, σκηνοθέτες, συγγραφείς, δασκάλους, αλλά και τεχνικούς, συντονιστές, διαχειριστές). Κάνουμε θέατρο όχι μόνο στην σκηνή αλλά και στην πόλη. Όχι μόνο με άλλους καλλιτέχνες, αλλά και με την κοινότητα. Η τέχνη δεν είναι αυτοσκοπός, είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο για διάλογο, συμμετοχή και ενεργή δράση.

Έχουμε εκατοντάδες ανθρώπους κάθε ηλικίας, καταγωγής και προέλευσης, που κάνουν μαζί μας θέατρο, με αυτόν ακριβώς τον τρόπο, κάθε χρόνο, εδώ στην μικρή μας κοινότητα, αλλά και παντού στην Ιταλία και το εξωτερικό.

Όλες οι «λέξεις κλειδιά» ενός τέτοιου τρόπου να υπάρχεις και να αντιλαμβάνεσαι την τέχνη βρίσκονται τώρα σε κίνδυνο, λόγω των μέτρων κατά της εξάπλωσης του CoViD-19: σώμα, παρουσία, δράση,  μοίρασμα, επαφή, ανάσα, ανταλλαγή, δημιουργία, συλλογικότητα, πρόσμιξη (ανθρώπων, ηλικιών, πολιτισμών, εμπειριών).

Μόνο μια λέξη δεν κινδυνεύει, παρόλο που κι αυτή αμφισβητείται ισχυρά: το να ακούς.

Το πρώτο Σάββατο που το θέατρό μας, το Δημοτικό Θέατρο του San Lazzaro di Savena κοντά στη Μπολόνια,   έμεινε κλειστό, νιώσαμε την ανάγκη να καλύψουμε κάπως αυτό το κενό κι έτσι αποφασίσαμε να μοιραστούμε κάποιες από τις παλιότερες παραστάσεις μας online. Αναρτήσαμε ένα Facebook poll ζητώντας από τον κόσμο να ψηφίσει ποια παράσταση θέλει να δει, κι αμέσως μετά την ανεβάσαμε στη σελίδα μας.

Αργότερα, ψάξαμε να βρούμε κι άλλους τρόπους να μείνουμε σε επαφή και να συντηρήσουμε τη σχέση με τους ανθρώπους της κοινότητάς μας, οι οποίοι δεν είναι απλοί «θεατές», καθώς το δικό τους «είμαι εδώ» ήταν πάντα ενεργό, ακόμα κι ένα τυπικό Σαββατόβραδο μιας τυπικής θεατρικής σεζόν.

Το ζήτημα είναι να παραμείνουμε κοντά, να ακούμε (πάλι αυτή η μαγική λέξη!), να καλλιεργούμε αντί να κάνουμε απλά τέχνη: εννοώ να καλλιεργούμε αμοιβαία ο ένας τον άλλο, τους εαυτούς μας και τα μέλη της κοινότητάς μας, χτίζοντας μια βαθιά σχέση εμπιστοσύνης. Έχουμε σπουδαστές θεάτρου, χορού, τσίρκου που είναι μαζί μας μια φορά την εβδομάδα εδώ και λίγους μήνες ή εδώ και 20 χρόνια. Έχουμε γονείς και δασκάλους κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας που ακολουθούν τα παιδιά τους στο μονοπάτι της ενηλικίωσης μέσα από την τέχνη. Έχουμε οργανισμούς με τους οποίους συνεργαζόμαστε. Έχουμε μικρά και μεγαλύτερα συμμετοχικά projects, όπως το The Words and the City, τοFuture Masters ή το Politico Poetico, που διακόπηκε κι αυτό απότομα στις 23 Φεβρουαρίου.

Μετά το αρχικό σοκ και την προσπάθεια να ξανασεταριστούμε, να ανακάμψουμε, να προβλέψουμε (μια προσπάθεια που μας έριξε με περισσότερη λύσσα στη δουλειά, αν και πίσω από κλειστές πόρτες), ήρθε η συνειδητοποίηση πως όλο αυτό δεν θα περάσει έτσι γρήγορα, πως θα εξαπλωθεί παγκοσμίως, πως θα αποτελέσει μια τομή στην ανθρώπινη Ιστορία.

Κάπως έτσι, ξεκινήσαμε μια διαδικτυακή κοινότητα, θέλοντας να προσφέρουμε σε όλους ένα χώρο για συμμετοχή και επικοινωνία από απόσταση. Καθημερινά, ανεβάζουμε σύντομα διηγήματα, συνταγές μαγειρικής, άρθρα, ντοκιμαντέρ, θεατρικά έργα, και όλων των ειδών τις βιβλιογραφικές ή οπτικοακουστικές πηγές που μπορεί να έχουν κάποιο ενδιαφέρον. Και ταυτόχρονα μπαίνουμε στο group για να πούμε απλώς ένα γεια, να μοιραστούμε φωτογραφίες ή μαθήματα ή παραστάσεις που φτιάξαμε παρέα, να σχολιάσουμε, να γελάσουμε, να ανοιχτούμε, να φοβηθούμε, να υπάρξουμε μαζί.

Πώς θα μοιάζει η «επόμενη μέρα»;

Κανένας δεν ξέρει. Ωστόσο, όσο περνάνε οι βδομάδες, γίνεται ξεκάθαρο πως όλα πια θα είναι διαφορετικά. Οι πόλεις μας, ο τρόπος μας να υπάρχουμε μαζί θα αλλάξουν. Σίγουρα για μεγάλο διάστημα, μπορεί και για πάντα. Η δουλειά μας θα αλλάξει κι αυτή, θα βρεθεί σε κίνδυνο – ακόμα και κίνδυνο εξαφάνισης – καθώς ο δικός μας τομέας ήταν ανέκαθεν πολύ εύθραυστος, πολύ πριν τον ιό.

Οι προτεραιότητές μας θα είναι διαφορετικές, αλλάζουν ήδη.

Από τη μία, ίσως, η ενσυναίσθηση και η ικανότητά μας να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο θα αυξηθούν. Από την άλλη, ίσως τελικά αυξηθεί η ήδη υπέρμετρη αλαζονεία των ανθρώπων και των Κρατών («Τώρα έχουμε να παλέψουμε με τον ιό, δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με το τι συμβαίνει στα Ελληνικά σύνορα ή τη Συρία»).

Πώς θα μοιάζει η «επόμενη μέρα»;

Προσωπικά, δεν με παίρνει να απευθύνω στον εαυτό μου αυτή την ερώτηση. Ειλικρινά. Γιατί ξέρω πως αν βυθιστώ στην άβυσσο, θα με χάσω. Κι έτσι, προσπαθώ να ζω στο παρόν. Να διαβάζω, να κινούμαι (στο σπίτι), να γυμνάζομαι, να συνεισφέρω έστω και λίγο σε αυτή την καλλιέργεια της κοινότητας, να ζήσω μια κανονική ζωή («Επιτέλους!» θα έλεγε κανείς, δεδομένου ότι συνήθως η ζωή είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από κανονική).

Την περασμένη βδομάδα, ένας φίλος έχασε ένα αγαπημένο του πρόσωπο εξαιτίας του ιού. Δεν μπόρεσε να πει αντίο, να την ντύσει, να τοποθετήσει μια φωτογραφία της στο μνήμα. Το μόνο που μπόρεσε να κάνει ήταν να μοιραστεί τη θλίψη του στο group chat της θεατρικής μας ομάδας. Μια τεράστια πέτρα έπεσε στην ήσυχη λίμνη αυτής της όμορφης, φωτεινής παρέας ανθρώπων. Όμως, αμέσως μετά, αυτή η ομάδα σφίχτηκε γύρω του με τον πιο συγκινητικό, διακριτικό, δοτικό, κατανοητικό τρόπο.

 
Τώρα οι νεκροί είναι δίπλα μας. Δεν είναι πια «στις ειδήσεις», μακρινές εικόνες θαλασσοπνιγμένων ανθρώπων που διασχίζουν θάλασσες πάνω σε κακοφτιαγμένες βάρκες ή φτωχών αρρώστων σε κάποια εντατική.

Τώρα οι νεκροί μας πλησιάζουν, μας αφορούν, μας καθρεφτίζουν.

Τι λογής ανθρωπότητα θα ξεπροβάλλει μέσα απ’ όλο αυτό, θα το ανακαλύπτουμε μέρα τη μέρα. Θέλω να πιστεύω πως θα είναι μια πιο δίκαιη ανθρωπότητα, με περισσότερο νοιάξιμο για τον συνάνθρωπο. Ίσως πιο τραυματισμένη, πιο πονεμένη, αλλά και πιο συμπονετική.

Και πιστεύω πως εμείς, οι άνθρωποι που ερχόμαστε από αυτόν τον εύθραυστο επαγγελματικό χώρο, μπορούμε να κάνουμε πολλά γι’ αυτό, οικοδομώντας από την αρχή την αμοιβαία εμπιστοσύνη, τις σχέσεις, το μοίρασμα, την κατανόηση.

Με αγάπη,

Micaela

---